 |
|
|
|
|
THE OFFICIAL SITE of THE DENDROLOGICAL PARK "SOFIYIVKA" of THE NATIONAL ACADEMY of SCIENCE of UKRAINE www.sofiyivka.org.ua |
|
|
|
|
Adam Mieckewicz
WSTКP
Poezja opisowa na pierwsz± uwagк zdaje siк byж іatwiejsz± od innych rodzajуw, bo gіуwn± czк¶ж dzieіa, rzecz jego, samo nastrкcza przyrodzenie, zostawuj±c tylko talentowi poetyckiemu rozkіad przedmiotu i stosowne wydanie. Ale ta іatwo¶ж jest tylko pozorn±, bo rzeczywi¶cie nieіatwe do zwalczenia spotykaj± siк trudno¶ci. Opisuj±c na przykіad przedmioty powszedne, kaїdemu znajome, jakiej їe potrzeba sztuki, aby je czy to zrкcznym wszystkich czк¶ci wystawieniem i odbiciem, czy wtr±caniem wіasnych my¶li, postrzeїeс i ustкpуw podnie¶ж, u¶lachetniж i barw± nowo¶ci przyodziaж! W malowaniu okolic najhojniej od natury upiкknionych i godnych podziwienia ¶liski jest nader ¶rodek miкdzy pochwaі± zbyt ogуln±, deklamacyjn±, a dokіadnym tylko, topograficznym szczegуіуw wyliczaniem. Dodajmy trudno¶ж utrzymania interesu tam, gdzie їadnej nic masz akcji, gdzie nic do namiкtno¶ci nie przemawia, gdzie wszystkie zalety obrazu poetyckiego koсcz± siк na doskonaіej perspektywie, ¶wiatіocieniu i kolorycie, a poznamy, jak wielkiego talentu, jak wysoko uksztaіconego smaku poema opisowe wymaga.
Wszystkie te trudno¶ci pokonaі Trembecki i wszystkie poі±czyі zalety w opisaniu Zofijуwki, ktуre uwaїaж moїna za arcydzieіo, stawaj±ce obok najcelniej szych poematуw tego rodzaju w jakiejkolwiek literaturze. Ale chwaіa Trembeckiego nic koсczy siк na przymiotach powszechniejszych, jakich wymagaж by moїna po kaїdym sztukmistrzu i po kaїdym dziele sztuki piкknej. Trembecki ma przymioty sobie wіa¶ciwe, ktуre jemu i jego poezji daj± wyїszo¶ж nad poezj± i poetуw spуіczesnych; gdy albowiem mowa polska .poetycka charakter swуj wіa¶ciwy traciж zaczкіa i postaж przybieraж obc±, francusk± - Trembecki zachowaі,cechy zіotego- wieku poezji narodowej. Kiedy na¶ladowanie i tіumaczenie poetуw francuskich wprowadziіo styl jednostajny, tak dalece, їe ta jednostajno¶ж w tіumaczeniu Iliady, Raju utraconego i Georgik francuskich co do zewnкtrznego wydania zaciera zupeіnie rуїnicк charakterуw miкdzy odlegіymi wiekami, prostot± majestatyczn± zdumiewaj±cym Grekiem, miкdzy ponurym i olbrzymim Anglikiem i wreszcie lekkim, wymuskanym Francuzem - styl Trembeckiego wypіywa z natury mowy ojczystej, jest wiкc giкtki, sposobny rуwnie do wydania gуrno¶ci jak prostoty my¶li i rуїnych w tej mierze" poі±czeс i odcieniуw, ale zawsze wіa¶ciwym sobie sposobem, nie trac±c bynajmniej piкtna narodowo¶ci i oryginalnego talentu. Kiedy sztuka rymotwуrcza dzisiejsza zdaje siк przechodziж w sztukк wierszowania, i ubiegaж siк szczegуlniej o pіynno¶ж, harmoni±, poіysk, rzadkie rymowanie i inne zewnкtrzne ozdoby - mowa Trembeckiego potкїna, z wyboru i mocy my¶li zalety szukaj±ca, bogata, rozmaita, powinna by zawstydzaж i rozїalaж nas, їe tak j± na czerkiesk± przerabiamy.
Czymїe siк staіo, їe Trembecki tak siк wysoko nad innych wyniуsі? Oto bez w±tpienia, їe warunki uksztaіcenia siк na poetк w porze swojej poznaі i dopeіniж ich usiіowaі. Bo sztukmistrze, teraz zwіaszcza, podobnie jak uczeni, znaж powinni dokіadnie drogк doskonalenia siк swojego; inaczej talent ich іatwo albo siк wykrzywi i zdziwaczy, albo spospolituje i potworne albo niedoікїne, jakich zawsze peіno, bкdzie przymnaїal pіody. Trembecki byі silniejszy niї zwyczaj powszechny, niї moda i opinia panuj±ca,. Wiкc ¶wieїo wprowadzona galomania nie miaіa wpіywu na jego talent i mowк. Talenta i jкzyk klasykуw staroїytnych, talenta i jкzyk ojczysty wiekуw zygmuntowskich, poznawanie gruntowne historii, literatury i innych nauk, oto jest wszystko, z czego Trembecki pokarm talentowi swojemu wyci±gn±і, zdrowo go pielкgnowaі i po mistrzowsku ksztaіciі. Staіo siк wiкc, їe Trembecki, w mowie polskiej znalazіszy niewyczerpane skarby, umiaі nimi hojnie, ale zawsze rozs±dnie zarz±dzaж. Wskrzeszanie wyrazуw niesіusznie zaniedbanych, wcielanie cudzoziemskich z jкzyka pobratymczego, nowych tworzenie, іamanie skіadni, ¶miaіych wyraїeс j zwrotуw uїywanie, sіowem: samowolna, ale szczк¶liwa nad mow± wіadza jemu samemu wіa¶ciw± byж siк zdaje, ktуr± gdyby kto nie talentem i nauk±, ale ¶lepo na¶laduj±c, zuchwaіym wdzierstwem chciaі osi±gn±ж, skaziіby jкzyk i wydaі siк dziwacznie; czego liczne miewamy przykіady. A jako piкkno¶ci poezji Trembeckiego skutkiem s± wielkich talentуw, obszernej i gruntownej erudycji, poі±czonej ze smakiem uksztaіconym mianowicie na wzorach klasykуw polskich dawnych i klasykуw staroїytnych - tak, aїeby te piкkno¶ci uczuж w caіej mocy, potrzeba, oprуcz stosownego usposobienia, znaж dokіadnie dawny jкzyk, polski, a nawet jкzyki staroїytne. Dlatego to dzieje siк nierzadko, їe mіodzi czytelnicy Trembeckiego chwal± go, і±cz±c tylko glos swуj ad vocem populi, a niekiedy o jego poezjach dziwaczne na cudz± wiarк powtarzaj± zdania * ; dlatego to obja¶nianie i komentowanie wszystkich pism Trembeckiego byіoby nader waїnym i uїytecznym, prowadz±c ku temu, iїby smak Trembeckiego mуgі siк stawaж coraz powszechniejszym.
Tak rozlegіe przedsiкwziкcie nie zgadza siк z planem niniejszego wydania; obrali¶my wiкc jedno tylko dzieіo, to jest Zofijуwkк, ktуra pod tym wzglкdem na szczegуln± ze wszech miar uwagк zasіugiwaж powinna. Oprуcz albowiem ogуlnych wyїej wytknionych zalet, przypomnijmy, iї wielk±, a moїe najgіуwniejsz± poematуw opisowych ozdob± jest koloryt, czyli zewnкtrzne ubranie; tu wiec Trembecki miaі pole rozwinienia swojej mowy poetyckiej w caіej wielmoјno¶ci i blasku. Dlatego spotykamy w Zofljуwcc czк¶ciej niї w innych poety naszego dzieіach zwroty ¶miaіe i niepospolite skіadnie. Wiele takїe przywiedzionych imion i miejsc historycznych stosownego wymaga obja¶nienia.
Ukіad poematu jest bardzo naturalny i prosty. Po ogуlnym powitaniu ziemi ukraiсskiej (do w. 40) i krуtkiej pochwale Potockiego (od w. 41), ktуry w owym kraju nad wszystkich ''obywateli wyїszo¶ж w sobie niesie" , poeta schodzi do opisania ogrodu Potockich, jako okolicy szczegуlnie Ukrainк zdobi±cej. Wymy¶liwszy zdarzenie daj±ce pocz±tek zaіoїeniu Zofijуwki (od w. 53 do 100) przebiega nastкpnie wszystkie jej czк¶ci, gaiki (w. 117), groty (w.121 i 126), ogl±da skaік (w. 133 do 152), drzewa zasadzone na pami±tkк zmarіych dzieci (w. 153 do 168), mostem wstкpuje do chіodniku, kкdy niegdy¶ Pelej zdybal Tetydк (ustкp od 183 do 234), przez kanaі podziemny (od 237 do 258) pіynie do wyspy " AntiCirce" , ktуrej cudowne wymienia wіasno¶ci (do wiersza 290). Czerpaj±c z przezroczystego strumienia (w. 295) dziwi siк nad szaleсstwem ludzi, ktуrzy maj±c tak zdrowy i posilny napуj wol± ukracaж sobie їycie mocnymi trunkami; wszakїe troskliwo¶ci± rz±du naіуg ten zgubny coraz staje siк rzadszym; st±d poeta cieszy siк nadziej±, їe wkrуtce pospуlstwo ukraiсskie, lepiej o¶wiecone, wyrуwna przodkom swoim, ktуrzy niegdy¶ z m±dro¶ci u postronnych sіynкli. (Ustкp o mкdrcach pуіnocnych, od w. 337 do 352.) Od strumienia udaje siк na pobliskie miejsce, zwane szkoі± ateсsk± (w. 356), gdzie sіucha rozprawiaj±cych mкdrcуw (ustкp od 367 do 454), nareszcie, obejrzawszy pomnik grobowy (od 469 do 492), kaskadк (do 506), koсczy ogуln± pochwaі± ogrodu zawieraj±cego tyle piкkno¶ci i apostrof± do Zofii Potockiej (od w. 517 do koсca), ktуrej pami±tce okolica ta po¶wiкcona i od ktуrej przyjкіa nazwanie.
Uwaїaж wypada, iї oprуcz wmieszanych stosownych ustкpуw dla rozmaito¶ci, samo to przechodzenie z miejsca na miejsce okazuje wielk± sztukк poety, ktуry pprowadzaj±c niejako za sob± czytelnika, martwemu obrazowi їycie i ruch nadaі; a w¶rуd mnogich opisуw, opowiadaс, wtr±conych zdaс i uwag, kaїdy szczegуі tak naturalnie wypіywa z poprzedzaj±cego i wi±їe siк z nastкpnym, iїby rzec moїna sіowami samegoї poety: " Nie przypadkiem, porz±dnym wszystko idzie l±dem" (w. 384).
ADAM MICKIEWICZ: OBJA¦NIENIA DO "ZOFIJУWKI"